Morena czołowa (morena końcowa) – wzgórze znaczące dłuższy postój lodowca lub lądolodu. Powstaje tuż u czoła mas lodowych.
![Morena czołowa](https://ig.amu.edu.pl/wp-content/uploads/2021/04/wiking-edu-pl.jpg)
Śledząc przebieg moren czołowych, można odtworzyć dawną sytuację geograficzną (tzw. paleogeografię) obszarów, które przed setkami tysięcy lat uległy zlodowaceniom.
Moreny czołowe ziem polskich powstały w epoce lodowcowej (plejstocenie): 1,2 mln. – 10 tys. lat temu. Większość moren utworzona została przez kolejne wielkie lądolody skandynawskie. Jedynie moreny Tatr i Sudetów powstały w efekcie istnienia w tych górach lokalnych lodowców górskich.
Morena czołowa to wydłużone wzgórze o wysokości kilkunastu-kilkudziesięciu metrów i długości do kilku (rzadziej kilkunastu) kilometrów. Wzgórza te najczęściej ukierunkowane są równoleżnikowo (wschód-zachód).
![Łuk moreny czołowej](https://ig.amu.edu.pl/wp-content/uploads/2021/04/morena3-1024x529.jpg)
Typowe wzgórza morenowe są łukowato wygięte ku południowi.
Pod względem sposobu powstania, moreny czołowe dzielimy na moreny akumulacyjne i moreny spiętrzone.
![morena akumulacyjna](https://ig.amu.edu.pl/wp-content/uploads/2021/04/morena1.jpg)
Morena akumulacyjna zbudowana jest z osadów, które akumulowane były przy czole lądolodu przez spływające z niego strumienie wód topnieniowych (piaski i żwiry) lub przez spływy błota morenowego (glina glacjalna).
![](https://ig.amu.edu.pl/wp-content/uploads/2021/04/Rascher-et-2000-768x514.jpg)
Morena spiętrzona powstała w efekcie deformacji (wyciskania) miękkich osadów podłoża na przedpole lądolodu. Moreny czołowe akumulacyjne odnajdziemy w wielu miejscach Niżu Polskiego – w Polsce centralnej i północnej. Moreny czołowe spiętrzone występują na Łuku Mużakowa (pogranicze polsko-niemieckie koło Łęknicy, Ziemia Lubuska), koło Trzebnicy (Wzgórza Trzebnickie, tzw. Kocie Góry) oraz w rejonie Zielonej Góry i Poznania.
![](https://ig.amu.edu.pl/wp-content/uploads/2021/04/morena4-1024x429.jpg)
Piaski i żwiry moren czołowych to wartościowe kruszywa budowlane i drogowe. Dlatego we wzgórzach morenowych często istnieją kopalnie eksploatujące ten surowiec. I jeszcze jedna ciekawostka: W morenach czołowych Łuku Mużakowa w XIX i XX wieku istniało zagłębie węgla brunatnego. Pokłady węgla wyciśnięte zostały przez lądolód ku powierzchni terenu, stając się łatwo dostępne do eksploatacji.
![](https://ig.amu.edu.pl/wp-content/uploads/2021/04/morena5-768x542.jpg)
Dziś stare wyrobiska, wypełnione wodami sztucznych jezior, stanowią atrakcje Geoparku Łuk Mużakowa.