Morena czołowa (morena końcowa) – wzgórze znaczące dłuższy postój lodowca lub lądolodu. Powstaje tuż u czoła mas lodowych.
Śledząc przebieg moren czołowych, można odtworzyć dawną sytuację geograficzną (tzw. paleogeografię) obszarów, które przed setkami tysięcy lat uległy zlodowaceniom.
Moreny czołowe ziem polskich powstały w epoce lodowcowej (plejstocenie): 1,2 mln. – 10 tys. lat temu. Większość moren utworzona została przez kolejne wielkie lądolody skandynawskie. Jedynie moreny Tatr i Sudetów powstały w efekcie istnienia w tych górach lokalnych lodowców górskich.
Morena czołowa to wydłużone wzgórze o wysokości kilkunastu-kilkudziesięciu metrów i długości do kilku (rzadziej kilkunastu) kilometrów. Wzgórza te najczęściej ukierunkowane są równoleżnikowo (wschód-zachód).
Typowe wzgórza morenowe są łukowato wygięte ku południowi.
Pod względem sposobu powstania, moreny czołowe dzielimy na moreny akumulacyjne i moreny spiętrzone.
Morena akumulacyjna zbudowana jest z osadów, które akumulowane były przy czole lądolodu przez spływające z niego strumienie wód topnieniowych (piaski i żwiry) lub przez spływy błota morenowego (glina glacjalna).
Morena spiętrzona powstała w efekcie deformacji (wyciskania) miękkich osadów podłoża na przedpole lądolodu. Moreny czołowe akumulacyjne odnajdziemy w wielu miejscach Niżu Polskiego – w Polsce centralnej i północnej. Moreny czołowe spiętrzone występują na Łuku Mużakowa (pogranicze polsko-niemieckie koło Łęknicy, Ziemia Lubuska), koło Trzebnicy (Wzgórza Trzebnickie, tzw. Kocie Góry) oraz w rejonie Zielonej Góry i Poznania.
Piaski i żwiry moren czołowych to wartościowe kruszywa budowlane i drogowe. Dlatego we wzgórzach morenowych często istnieją kopalnie eksploatujące ten surowiec. I jeszcze jedna ciekawostka: W morenach czołowych Łuku Mużakowa w XIX i XX wieku istniało zagłębie węgla brunatnego. Pokłady węgla wyciśnięte zostały przez lądolód ku powierzchni terenu, stając się łatwo dostępne do eksploatacji.
Dziś stare wyrobiska, wypełnione wodami sztucznych jezior, stanowią atrakcje Geoparku Łuk Mużakowa.